Lecząc stawy, myśl o kościach! Jedz ryby!

2017-04-20 18:10:54

Reumatoidalne zapalenie stawów jest jednym z czynników sprzyjających rozwojowi osteoporozy, czyli metabolicznej choroby kości, w efekcie której zwiększa się ich podatność na złamania.

W organizmie człowieka przez całe życie zachodzą procesy przebudowy kości, zwane obrotem kostnym. Ostateczną gęstość mineralną szkielet uzyskuje przed 25. rokiem życia, już po 30. roku życia gęstość kości zmniejsza się o około 1 proc. rocznie. Choroby dodatkowe, takie jak RZS, nasilają proces osłabiania kości. Diagnostykę utrudnia fakt, iż osteoporoza przebiega podstępnie i bezboleśnie, a sam problem znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn (od 3:1 do 4:1).

Stan zapalny niekorzystny dla kości
U pacjentów z RZS, w ogniskach zapalnych stawów, w nadmiernych ilościach wydzielane są cytokiny (np. TNF-α, IL-1, IL-6), które sprzyjają ubytkowi masy kostnej nie tylko w okolicy zajętych stawów, ale także w obrębie całego szkieletu(1). Zaburzać metabolizm tkanki kostnej i niekorzystnie wpływać zarówno na jej ilość, jak i jakość mogą także leki (zwłaszcza glikokortykosteroidy) stosowane w RZS. Podczas ich przyjmowania obserwuje się mniejszą aktywność osteoblastów oraz zmniejszone wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym(2). Ze względu na ból, upośledzenie czynności narządu ruch, wielu pacjentów unika aktywności fizycznej, która zmniejsza ryzyko złamań kości, a zarazem zwiększa ich gęstość(3). Dlatego tak ważna jest zbilansowana dieta, z prawidłową podażą składników mineralnych, witamin, białka oraz polifenoli, która stanowi jeden z ważnych elementów profilaktyki osteoporozy.

Menu dla mocnych kości
Wapń jest jednym z podstawowych związków mineralnych występujących w tkance kostnej, dlatego dla utrzymania właściwej gęstości mineralnej kości jego podaż jest kluczowa. Instytut Żywności i Żywienia zaleca, aby dzienne spożycie wapnia wynosiło 1300 mg. Głównym źródłem wapnia w diecie są: mleko (120 mg/100 g), sery żółte (parmezan 800 mg/100 g) oraz napoje mleczne (kefir, jogurt naturalny)(4). W większych ilościach wapń występuje także w: jarmużu, brukselce, soczewicy, soi, a także suszonych figach i maku. Jednakże jest on słabo przyswajalny z uwagi na obecność kwasu szczawiowego (np. szpinak, rabarbar). Korzystnym źródłem wapnia mogą być wody wysokomineralizowane. Warto wybierać te zawierające powyżej 150 mg/l jonów wapnia (np.: Muszyna, Muszynianka, Słotwinka, Kryniczanka)(5). Warunkiem prawidłowej gospodarki fosforanowo-wapniowej jest odpowiedni stosunek wapnia (Ca) do fosforu (P). W diecie osób dorosłych Ca:P powinien wynosić 1:1. Należy więc unikać produktów wysokoprzetworzonych (np.: wędlin, napojów typu cola, napojów energetyzujących), bowiem są bogate w fosfor, którego nadmiar w diecie zwiększa wydalanie wapnia z moczem. Witamina D jest niezbędna w utrzymaniu prawidłowej gęstości kości, bowiem zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach. Ponadto witamina D wykazuje działanie immunomodulacyjne, zmniejszając stan zapalny w stawach(6).

Niestety, nasza dieta nie pokrywa w 100% zapotrzebowania na tę witaminę, występującą głównie w tłustych rybach (łosoś, węgorz, makrela) i tranie. Również synteza skórna witaminy D pod wpływem promieni UV nie jest wystarczająca. W związku z tym zaleca się, aby po konsultacji z lekarzem w okresie od września do kwietnia suplementować witaminę D. Coraz większą rolę w utrzymaniu prawidłowej gęstości kości przypisuje się witaminie K, która wpływa na wbudowywanie wapnia w tkankę kostną. Istotnym źródłem witaminy K są: zielone warzywa liściaste (natka pietruszki, koperek, jarmuż, sałata), kalarepa, kalafior, pomidory. W produktach zbożowych i mięsie występują bardzo małe ilości tej witaminy(7). Osoby zagrożone wystąpieniem osteoporozy powinny wprowadzić do diety suszone śliwki, bowiem obecne w nich polifenole (kwas chlorogenowy) hamują proces resorpcji i stymulują tworzenie kości(8,9). Ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej gęstości kości odgrywa ilość spożywanego białka. Niedostateczna podaż białka (poniżej 0,8–1,0 g/kg mc.) wpływa niekorzystnie na mineralizację kości przez zmniejszenie wchłaniania wapnia. Jednakże nadmierne spożycie białka (>1,0 g/kg mc.), zwłaszcza zwierzęcego, istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy. Bowiem wzrost ilości białka w diecie o 1 g zwiększa utratę o 1 mg wapnia z moczem. Wynika to między innymi z właściwości zakwaszających białka pochodzenia zwierzęcego(10).

Czego unikać
W profilaktyce osteoporozy zaleca się ograniczenie ilości spożywanej soli. Dieta, w której występuje duża ilość sodu, sprzyja utracie wapnia z moczem. Spożyciu 1 g sodu towarzyszy utrata 26 mg wapnia. Dzienna zawartość soli w diecie nie powinna przekraczać 5 g, czyli około 1500 mg sodu. Negatywnie na gęstość kości wpływa palenie papierosów. Nikotyna działa destrukcyjnie na tkankę kostną, hamuje czynność osteoblastów oraz zaburza procesy wchłaniania wapnia. Kofeina, znajdująca się w kawie i napojach typu cola, również wywiera niekorzystny wpływ na metabolizm kostny. Kofeina hamuje proces różnicowania komórek kościotwórczych, zaburza wchłanianie wapnia oraz zwiększa jego wydalanie z moczem(10). Osoby z RZS w szczególności powinny zwracać uwagę na swoją dietę. Prawidłowo zbilansowane menu niweluje zgubne skutki zapalenia stawów, ale też chroni przed kolejnymi chorobami. 

dr n. med. Aneta Kościołek

Piśmiennictwo:

  1. A. Matuszewska, J. Szechiński, Mechanizmy powstawania osteoporozy u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 145-152. E. Sewerynek, K. Bajon, M. Stuss, Osteoporoza wtórna w przebiegu przewlekłej steroidoterapii, [w:] Przegląd menopauzalny, 2007, 6.
  2. Ćwirlej A., Wilmowska-Pietruszyńska A., Znaczenie aktywności fizycznej w profilaktyce osteoporozy,  Przegląd Med. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2008; 2: 111-115.
  3. Van der Velde RY, Brouwers JR, Geusens PP, Lems WF, van den Bergh JP, Calcium and vitamin D supplementation: state of the art for daily practice, Food Nutr Res., 2014, s. 58.
  4. A. Salomon, B. Regulska-Ilow,  Polskie butelkowane wody mineralne i lecznicze – charakterystyka i zastosowanie, Bromat. Chem. Toksykol., 2013; 1: 53-65.
  5. Grygiel-Górniak B., Puszczewicz M., Witamina D – nowe spojrzenie w medycynie i reumatologii, Postepy Hig Med Dosw (online), 2014, 68: 359-368.
  6. Karmańska A., Karwowski B., Rola witaminy K w metabolizmie kości,  Bromat. Chem. Toksykol., 2015, 1: 106-115.
  7. Kayano S, Kikuzami H, Fukutsuka N. Antioxidant activity of prune (Prunus domestica L.) constituents and a new synergist. J Agric Food Chem 2002; 50:708-12.
  8. Basu S., Michaelsson K., Olofsson H., Association between oxidative stress and bone mineral density, Biochem Biophys Res Commun, 2001, 288: 275-279.
  9. Dawson-Hughes B., Osteoporosis, [w:] Shils M.E., Shike M., Ross A.C., Caballero B., Cousins R.J. (red.).: Modern Nutrition in health and disease, Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia, 2008: 1339-1352.
  10. Dworzański W., Burdan F., Potembska E., Tomaszewski M., Tomaszewska M., Olchowik G., Kofeina a rozwój osteoporozy, Polish Journal of Public Health, 2010, 120 (1), s. 93-96.