Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to układowa choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym. Główne objawy kliniczne to zapalenie wielu stawów. Najczęściej jako pierwsze zajęte zostają symetryczne, drobne stawy rąk i stóp. RZS charakteryzuje się także występowaniem zmian narządowych i powikłań układowych. Jest to choroba przewlekła, przebiegającą z okresami zaostrzeń i remisji. Typowe objawy to ból, wysięk i obrzęk w stawach oraz poranna sztywność. Proces zapalny, toczący się w stawach, prowadzi do ich stopniowej destrukcji. Ograniczeniu ulega zakres ich ruchomości, ponadto dochodzi do osłabienia siły mięśniowej, co może prowadzić do pojawienia się deformacji. Wszystko to skutkuje zaburzeniem funkcji układu ruchu, czego konsekwencją jest niepełnosprawność. Obok farmakoterapii, leczenie ruchem jest kluczowym elementem postępowania w RZS.

Dlaczego warto ćwiczyć w RZS?

Regularny wysiłek fizyczny pozytywnie wpływa na funkcjonowanie każdego człowieka poprzez:

• poprawę wydolności układu sercowo-naczyniowego i oddechowego,
• wzmocnienie układu odpornościowego,
• zwiększenie gęstości kości (mniejsze ryzyko złamań),
• uelastycznienie tkanek,
• poprawę siły mięśniowej i wytrzymałości,
• lepszy nastrój i wyższą samoocenę (uwalnianie endorfin czyli hormonów szczęścia).

Wykazano, że osoby chorujące na RZS są mniej aktywne i mają gorszą wydolność, niż osoby zdrowe. Bardzo często chorzy unikają ruchu, rezygnują z uprawiania sportu, co jeszcze bardziej pogłębia ich problemy zdrowotne. Istnieje wiele prac naukowych, które potwierdzają skuteczność i konieczność wykonywania ćwiczeń w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Osoby regularnie ćwiczące lepiej radzą sobie z problemami funkcjonalnymi, które towarzyszą chorobie. Rodzaj i intensywność ćwiczeń muszą być stale kontrolowane i dostosowywane do aktywności choroby, a przede wszystkim do rodzaju i wielkości deformacji oraz wieku chorego. W okresie zaostrzenia RZS ćwiczenia powinny być prowadzone w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych pod ścisłą kontrolą terapeuty. W tym czasie szczególną uwagę należy zwrócić na prawidłowe pozycje ułożeniowe oraz częstą ich zmianę, aby nie doszło do pojawienia się lub utrwalenia przykurczów w stawach, ćwiczenia bierne (wykonywane przez terapeutę), oddechowe i napięcia izometryczne. W okresie przewlekłym możemy zastosować wiele form terapii, które będą uwzględniać zarówno dysfunkcje, jak i indywidualne potrzeby pacjenta, takie jak praca zawodowa czy hobby. Zaleca się, aby ćwiczenia w warunkach domowych były wykonywane codziennie min. 2-3 razy w tygodniu. Optymalny czas ćwiczeń to 20-30 min., powtarzane dwukrotnie w ciągu dnia.

Program ćwiczeń powinien obejmować: 

• ćwiczenia czynne wolne,
• ćwiczenia izometryczne czyli wzmacniające mięśnie,
• ćwiczenia z oporem,
• ćwiczenia oddechowe.

Dzięki prawidłowej elastyczności tkanek miękkich i dobrej stabilizacji mięśniowej staw lepiej będzie funkcjonował. Regularnie wykonywane ćwiczenia u osób chorujących na RZS sprzyjają spadkowi parametrów zapalnych, wpływają także na:

1. zmniejszenie bólu,
2. poprawę lub zachowanie zakresu ruchu,
3. zwiększenie czy też utrzymanie prawidłowej siły mięśniowej,
4. zapobieganie lub korektę istniejących deformacji.

Bez względu na aktywność choroby bardzo istotna jest nauka bezpiecznych zachowań, prawidłowego układania rąk, pozycji odciążających stawy, korzystania z narzędzi pomocniczych i zaopatrzenia ortopedycznego. Aktywność ruchowa zalecana chorym na RZS to pływanie, nordic walking oraz Tai Chi.

Autor:

dr n. o zdr. Teresa Sadura-Sieklucka, specjalista fizjoterapii. Pracuje w Klinice Rehabilitacji w Narodowym Instytucie Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie.

Piśmiennictwo:

1. Zimmerman-Górska I. (red.), Reumatologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
2. Bolanowski J., Wrzosek Z., Reumatoidalne zapalenie stawów, [w:] Bolanowski J., Wrzosek Z., Choroby reumatyczne. Podręcznik dla studentów, Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Wrocław 2007, s. 10-38.
3. Górski J. (red.), Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
4. Księżopolska-Orłowska K. (red.), Fizjoterapia w reumatologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
5. Metssios GS., Stavropoulos-Kalinoglou A., Rheumatoid arthritis, cardiovascular disease and physical exercise: a systematic review, [w:] Reumatology, 2008, 47(3): 239-248.
6. Acar A.,Guzel S., Sarifakioglu B. et al., Colprotectin levels in patients with rheumatoid arthritis to assess and association with exercise treatment. Clin Rheumatol, 2016, 35: 2685-2692.
7. Swardh E., Brodin N., Effects of aerobic and muscle strengthening exercise in adults with rheumatoid arthritis: a narrative review summarizing a chapter in Physical activity in the prevention and treatment of disease, Br J Sports Med., 2016, 50: 362-367.
8. Rahnama N., Mazloum V., Effects of strengthening and aerobic exercises on pain severity and function in patients with knee rheumatoid arthritis, Int J Prev Med., 2012, 3(7): 493-498.