To  ogólnoustrojowa choroba autoimmunologiczna obejmująca stawy i narządy wewnętrzne. Tak jak w przypadku innych chorób autoimmunologicznych, komórki układu odpornościowego atakują własne narządy i tkanki. Stan zapalny stawu rozpoczyna się w błonie maziowej, która wyściela wnętrze torebki stawowej i powierzchnię więzadeł. Zadaniem błony maziowej jest wytworzenie płynu stawowego, który odżywia chrząstki i ułatwia ruch stawu. W przebiegu RZS błona maziowa jest atakowana przez komórki układu immunologicznego, które wydzielają związki chemiczne – mediatory zapalenia prowadzące do niszczenia stawu.

W początkowym stadium zmiany dotyczą najczęściej mniejszych stawów, tj. palców, nadgarstków i stóp, w zaawansowanym etapie stan zapalny obejmuje także większe stawy, np.: staw barkowy, kolanowy, łokciowy oraz inne narządy takie jak nerki, płuca czy wątroba.

Nie, nie jest to choroba dziedziczna, choć występuje skłonność genetyczna do występowania RZS.

Do najczęstszych objawów RZS zaliczamy:

• ból oraz sztywność stawów, która pojawia się szczególnie rano,
• zaatakowany staw jest ciepły, obrzęknięty i obolały, a wraz z postępem choroby obserwuje się utratę jego ruchomości, co w dalszej kolejności może powodować deformację,
• guzki reumatoidalne, czyli widoczne zgrubienia położone płytko pod skórą ale mogące powstawać także w narządach wewnętrznych,
• chroniczne zmęczenie, osłabienie oraz stany podgorączkowe,
• bóle mięśniowe,
• nawracające infekcje układu moczowego i uszkodzenie nerek,
• zmiany w obrębie narządu wzroku (zapalenie spojówek w przebiegu towarzyszącego Zespołu Sjögrena oraz zapalenie rogówek),
• niedokrwistość,
• depresja.

Do zaburzeń hematologicznych, obserwowanych często w RZS, należy niedokrwistość. Najczęściej ma ona charakter niedokrwistości związanej z chorobami przewlekłym. Przewlekły stan zapalny wywołany przez RZS (przez zwiększoną produkcje mediatorów zapalenia m.in. Interleukine-6), prowadzi do podniesienia poziomu hepcydyny – białka powstającego w wątrobie. Hepcydyna powoduje zmniejszenie wchłaniania żelaza w jelitach i hamuje jego uwalnianie z komórek magazynujących (m.in. makrofagów). Prowadzi to do zmniejszenia zaopatrzenia erytrocytów w żelazo i produkcji hemoglobiny, a w konsekwencji do rozwoju niedokrwistości.

Co to są guzki reumatoidalne?

To niebolesne łagodne zmiany występujące u około 20% pacjentów cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów. U około 5% pacjentów pojawiają się na przestrzeni dwóch lat od zdiagnozowania choroby. Guzki często występują w miejscach zwiększonego ucisku, pod skórą lub w ścięgnach, na ogół nad wyprostnymi powierzchniami stawów, na przykład w okolicach wyrostka łokciowego kości ramienia, chociaż w rzadkich przypadkach zdarza się, że pojawiają się w innych miejscach ciała lub na narządach wewnętrznych. Na ogół są wielkości ziarna grochu, ale w rzadkich przypadkach mogą osiągnąć średnicę nawet kilku centymetrów.

Reumatoidalne zapalenie stawów diagnozuje się na podstawie objawów klinicznych,dokładnego wywiadu i badania fizykalnego wykonanego przez lekarza reumatologa. Dodatkowo przeprowadza się badanie krwi i moczu, badanie ultrasonograficzne, radiologiczne i rezonans magnetyczny.

Aby zdiagnozować chorobę uzupełniająco wykonuje się m.in. następujące badania:

• badanie na obecność czynnika reumatoidalnego w surowicy krwi (RF),
• oznaczenie stężenia białka reaktywnego C w osoczu w mg/l (CRP),
• odczyn Biernackiego w mm/godz (OB),
• morfologia krwi,
• oznaczenie obecności przeciwciał przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (przeciwciała anty-CCP),
• USG,
• RTG,
• rezonans magnetyczny (MRI lub NMR).

Przy podejrzeniu RZS lekarz pierwszego kontaktu zleca pacjentowi podstawowe badania diagnostyczne, a następnie kieruje do reumatologa, który zleca specjalistyczne badania diagnostyczne.

Nieleczone reumatoidalne zapalenie stawów lub leczone w sposób nieprawidłowy prowadzi do niepełnosprawności a nawet przedwczesnej śmierci. Tylko regularne przyjmowanie leków, w pełnych dawkach zaleconych przez lekarza prowadzącego i stosowanie się do jego porad pozwala na sprawdzenie czy zastosowana terapia jest skuteczna. W przypadku braku poprawy klinicznej po 3 miesiącach stosowania wybranej terapii konieczne jest skorygowanie leczenia poprzez zmianę leku modyfikującego przebieg choroby, dodanie innego leku modyfikującego przebieg choroby lub dodanie leku biologicznego.

DAS 28 to wskaźnik, który pozwala określić aktywność choroby (Disease Activity Score). Rekomendowany jest przez EULAR (Europejską Ligę ds. Zwalczania Reumatyzmu). Liczba 28 oznacza liczbę stawów, które brane są pod uwagę przy badaniu. W wyliczaniu wskaźnika uwzględnia się liczbę bolesnych i obrzękniętych stawów, wynik badania OB (mm/h) lub wartość CRP (mg/l), a także ogólną samoocenę stanu zdrowia VAS (wizualna skala analogowa, pozwalająca pacjentowi ocenić swoje samopoczucie w momencie badania). Leczenie uważane jest za skuteczne, jeśli w okresie 3-6 miesięcy jego stosowania wskaźnik DAS 28 będzie się obniżał o ok. 1,2 punktu. Wynik poniżej 2,6 uznaje się za przejaw remisji choroby, zaś powyżej 5,1 za dużą aktywność RZS.

Nie. Wręcz przeciwnie, zwłaszcza po wstępnym opanowaniu objawów choroby. Od dawna wiadomo, że aktywność fizyczna poprawia sprawność chorych na RZS, zapobiegając zanikowi jednostek kurczliwych mięśni. Fizjoterapeuci zalecają pacjentom z RZS m.in. wykonywanie ćwiczeń z lekkim oporem, które pozwalają wzmocnić mięśnie otaczające zmienione chorobowo stawy. Zdrowe i silne mięśnie skutecznie zwiększają bowiem ich stabilność. Brak aktywności fizycznej może skutkować nasileniem objawów choroby, przyspieszając proces sztywnienia stawów. Wysiłek fizyczny nie jest wskazany jedynie w czasie zaostrzenia RZS.

Pacjenci z RZS powinni unikać nadwagi czy otyłości, które obciążają stawy. Nadmierna masa ciała powoduje przeciążenia stawów kolanowych, biodrowych, a to z kolei prowadzi do powstania mechanicznych uszkodzeń w chrząstce stawowej.

Ból stawów jest jednym z głównych i najbardziej dokuczliwych objawów RZS. Jednak aby stwierdzić remisję RZS, nie wystarczy ustąpienie dolegliwości bólowych w obrębie stawów. Potrzebne są jeszcze m.in.: poprawa wyników badań krwi, a także korzystne zmiany w badaniach radiologicznych, które świadczą o wyciszeniu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej i spowolnieniu lub zatrzymaniu postępów choroby.

W leczeniu RZS stosuje się ogólnoświatowe standardy postępowania terapeutycznego oraz rekomendacje towarzystw naukowych odnośnie zarówno stosowanych leków jak i ich dawkowania. Każda terapia dobierana jest indywidualnie do potrzeb pacjenta przez lekarza reumatologa na podstawie całości obrazu klinicznego oraz wyników badań. Ważne, aby pacjenci przyjmowali przepisane leki w odpowiednich dawkach, gdyż niższe dawki mogą nie być wystarczające, co sprawia, że leczenie nie przynosi spodziewanego efektu. O wszelkich zaistniałych pominięciach czy odstępstwach w dawkowaniu leków należy poinformować swojego lekarza prowadzącego.

Tak, palenie papierosów zwiększa ryzyko rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów i przyspiesza proces destrukcji stawów.

Czy przy RZS można cierpieć na depresję?

Tak, depresja dotyka 25% pacjentów cierpiących na RZS. Przyczyną takiego stanu jest przede wszystkim ból, który towarzyszy chorobie oraz złe samopoczucie spowodowane pogarszającą się mobilnością. Wielu chorych na RZS cierpi nie tylko z powodu bólu stawów, ale i na skutek uświadomienia sobie, że są lub potencjalnie mogą stać się uzależnieni nawet w codziennych czynnościach od bliskich.

Niestety, depresja jest częścią RZS i bez wątpienia codzienne zmaganie się z chorobą oraz uświadamianie sobie  jej przewlekłego charakteru potęguje depresję, która nie musi objawiać się tylko apatią, ale także np. bezsennością, brakiem apetytu lub jego wzmożeniem.

Trzeba pamiętać o tym, że depresję, tak jak i ból trzeba odpowiednio leczyć. Nierozpoznana depresja w przebiegu RZS, poza wpływem na nasilenie objawów choroby, zmniejsza skuteczność stosowanej terapii, z uwagi na gorszą współpracę pacjenta i mniejsze zaangażowanie w leczenie. Dlatego ważne jest, aby podczas wizyty lekarskiej poinformować swojego lekarza nie tylko o samopoczuciu fizycznym, ale również psychicznym. 

Odpowiedzi na Wasze pytania zadawane podczas webinarów.

Pytania do reumatologa dr. n. med. Małgorzaty Tłustochowicz:

Czy po okresie remisji oraz przerwie w przyjmowaniu leków biologicznych obowiązuje ta sama procedura? Czyli 2x po 4 miesiące terapia lekiem modyfikującym przebieg choroby przed lekiem biologicznym?

Nie, jeżeli okres remisji u pacjenta po odstawieniu leczenia biologicznego trwa krócej niż 12 tygodni, pacjent może zostać ponownie włączony do Programu Lekowego. Jeżeli po roku remisji nagle pojawia się problem zaostrzenia choroby, procedura ponownego wejścia do Programu zakłada, że należy wykonać podstawowe badania – morfologia, OB, poziom transaminaz w surowicy krwi, CRP.

Czy w okresie remisji należy kontynuować terapię, czy wystarczy stosować jedynie dobrą dietę?

Jeżeli reumatolog stwierdzi remisję i wycofa pacjenta z przyjmowania leków, a dodatkowo nie występują żadne niepokojące objawy, nie ma potrzeby przyjmowania żadnych leków. Dobrze zbilansowaną dietę zaś należy stosować zawsze.

Pytania do dietetyka Małgorzaty Desmond:

Czy ważna jest kolejność przyjmowania witamin i probiotyków?

Większość witamin powinna być przyjmowana wraz z dietą. Wyjątek stanowi witamina D3, którą powinniśmy suplementować, gdyż jej źródłem są jedynie promienie słoneczne. W naszym klimacie sama ekspozycja na słońce nie zapewnia wystarczającego poziomu tej witaminy. Jeśli chodzi o probiotyki, również nie można dać jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ są takie, które powinno się przyjmować rano i są takie które powinno przyjmować się przed snem. Wszystko zależy od szczepu probiotyku i schorzenia, które występuje.

Pytania do psychologa, dr n. hum. Idy Dobruckiej - Janeczek:

Zauważyłam u swojego męża chorego na RZS objawy depresji, ale on nie widzi problemu. Co powinnam zrobić?

Jeżeli zauważamy u bliskiej osoby objawy depresji, jak najbardziej jest potrzebne wsparcie specjalisty. Należałoby spróbować zakomunikować lekarzowi reumatologowi, że jest coś niepokojącego w zachowaniu tej osoby. Można spróbować namówić tę osobę na konsultację u lekarza psychiatry. Osoba doświadczająca depresji nie będzie poszukiwała pomocy. To właśnie rolą osób bliskich, rodziny i przyjaciół jest wspieranie i znajdowanie pomocy dla osoby doświadczającej depresji. Priorytetem jest diagnoza i sprawdzenie czy rzeczywiście jest to już stan depresji czy wyłącznie obniżenie nastroju.

Co mogą zrobić i jak powinny sobie radzić osoby chore na RZS borykające się z brakiem zrozumienia i brakiem wsparcia. 

Nie ma jednego rozwiązania i porady jak sobie radzić, gdy brakuje wsparcia. Jednym z modeli psychoterapii jest terapia systemowa, w którą zaangażowana jest cała rodzina. Służy ona temu, by osoby zdrowe somatycznie zrozumiały, z czym musi się zmierzyć osoba przewlekle chora. Zdrowy człowiek nie jest w stanie zrozumieć tego, co czuje człowiek przewlekle chory. Terapia systemowa uświadamia osobom zdrowym, z jakimi problemami boryka się osoba chora i na czym polegają jej dolegliwości. Jedną z najtrudniejszych kwestii i przeszkodą w zrozumieniu osób przewlekle chorych jest po pierwsze nieprzewidywalność tej choroby, a po drugie, stałe doświadczenie bólu. Osoba zdrowa nie rozumie tego, że można ciągle cierpieć, borykać się z niepokojem i strachem o przyszłość. Np: zaplanowałam sobie w weekend wyjście ze znajomymi na kawę, a okazuje się, że nie jestem w stanie podnieść się z łóżka. Dzwonię zatem do znajomych i tłumaczę, że źle się czuję, ponieważ mam zaostrzenie choroby. Na ogół spotykam się z brakiem zrozumienia, a co więcej jestem podejrzewana o próbę wymigania się z zaplanowanego spotkania na rzecz innych, być może ciekawszych planów. To nie jest fanaberia. Można nawet zaryzykować stwierdzenie, że osoby przewlekle chore nigdy nie używają swojej choroby jako karty przetargowej, żeby coś ugrać.

Jak zakomunikować bliskim, że cierpię na depresję chorując jednocześnie na RZS?

Depresję diagnozuje zawsze specjalista. Osoby, które podejrzewają u siebie ten stan, winny zgłosić się do odpowiedniej osoby, przedstawić co je niepokoi, by rozwiać wszelkie wątpliwości. Osoba, która już zyskuje wsparcie psychoterapeuty czy lekarza psychiatry powinna otrzymać taki zasób wiedzy, by móc ją przekazać najbliższym. Nie ma żadnej gotowej recepty. Natomiast największą krzywdą, jaką można wyrządzić osobie chorującej na depresję, to powiedzieć jej, że ma się cudowne rozwiązania, które na pewno zadziałają.

Czy są jakieś placówki specjalizujące się w leczeniu depresji u pacjentów z RZS?

Nie ma rozróżnienia między leczeniem psychoterapeutycznym i psychiatrycznym osób przewlekle chorych na RZS i osób somatycznie zdrowych.  W związku z tym nie ma ośrodków wyłącznie specjalizujących się w leczeniu chorych reumatologicznie. Przychodząc do psychoterapeuty należy go poinformować o chorobie przewlekłej.

Czy reumatolog powinien wydać jakieś skierowanie? Jak trafić do takiego psychoterapeuty?

Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego i założenia medyczne wskazują na to, że opieką psychiatryczną może zostać objęty każdy człowiek nawet bez skierowania. Jeżeli czujemy, ze nasz bliski potrzebuje pomocy, można taka osobę zachęcić do zapisania się do specjalisty w ramach NFZ lub w ramach opieki prywatnej. Nie jest wymagane żadne skierowanie, by móc skorzystać z opieki psychiatrycznej.

Leczyłam depresję, ale wróciła. Co mam zrobić?

Powtórzyć proces, czyli ponownie skorzystać z pomocy lekarza psychiatry, który zdiagnozuje, że jest to kolejny epizod depresji. Niestety depresja przebiega epizodami i może nawracać. Jednocześnie polecam psychoterapię, pomagającą się przed tym zabezpieczyć.

Skąd mam wiedzieć czy terapia przyniesie zamierzony skutek?

W kontrakcie zawieranym z psychoterapeutą jest sprecyzowany cel, do którego dążymy. Kontrakt stanowi pewne zabezpieczenie dla pacjenta, dlatego jest bardzo ważny. Terapia przyniesie zamierzony skutek, jeżeli zostanie osiągnięty cel wyznaczony w kontrakcie.

Co zrobić, jeśli nie pasuje mi mój terapeuta? Jak wybrać odpowiedniego dla siebie? 

Jeżeli psychoterapeuta nie będzie w stanie udzielić nam sensownej pomocy winien nam jest wyjaśnić dlaczego.  Powinien nas też skierować do placówki, ośrodka, do osoby, która w jego przekonaniu mogłaby nam tej pomocy udzielić. Natomiast pacjent, w każdej chwili może zrezygnować ze współpracy z psychoterapeutą, jeżeli ta relacja jest dla niego nieefektywna i źle się  w niej czuje. I co jest bardzo ważne – bez wyjaśnienia.

Jak wybrać właściwego psychoterapeutę? Czy warto spróbować przejść się do pięciu różnych specjalistów i wówczas zadecydować, z którym chce się nawiązać współpracę?

Psychoterapeuci pracują w różnych szkołach, zatem ich warsztat jest również odmienny. W sieci znajduje się wiele informacji na temat różnych szkół psychoterapii i czym one się różnią. Są również różne ośrodki zrzeszające psychoterapeutów o podobnych przekonaniach filozoficznych, co może pomóc w wyborze odpowiedniego specjalisty. Dlatego tak istotną sprawą jest zawieranie kontraktu nie wcześniej niż na 3 spotkaniu, by obie strony mogły wyczuć jak czują się w tej relacji. Pacjent musi sam zadecydować, że dany terapeuta mu odpowiada. Każda kwestia w obrębie tych relacji jest ważna – płeć, wygląd, sposób ubierania się, zapach, sposób przekazywania informacji – czy ktoś jest bardziej dyrektywnym psychoterapeutą, czy może bardziej wsłuchującym się.  To jest wszystko to, co warunkuje tę relację. Priorytetem jest właściwe dobranie osoby psychoterapeuty, tak by proces psychoterapii zakończył się efektywnie i tak jak byśmy sobie tego życzyli. Natomiast w samym kontrakcie powinna być ujęta klauzula, że klient w każdej chwili może zakończyć współpracę.

Jak mogę zadbać o swoje zdrowie psychiczne chorując na RZS?

Elementarną kwestią jest tzw. sieć wsparcia, dbałość o relacje z rodziną, bliskimi, przyjaciółmi, byciem wśród ludzi, jak mówił Eliot Aronson jesteśmy istotami społecznymi, potrzebujemy ludzi do realizacji siebie w różnych aspektach życia.

Jestem wściekła, że jestem chora, jak mam sobie z tym poradzić?

Złość jest jednym z elementów procesu akceptacji choroby. To naturalna emocja, która towarzyszy osobie chorej, dlatego warto wówczas skorzystać z pomocy psychoterapeuty, by pomógł nam przejść ten trudny proces.

Czy w depresji może występować również afazja słowna?

Afazja może się pojawić, jeśli występują duże zaburzenia poznawcze. Jest ona wynikiem zaburzeń neurologicznych np. w przypadku zasłabnięć, omdleń i niedotlenienia. Afazja nie jest wyznacznikiem depresji, zatem jeśli u kogoś ona występuje, wymaga konsultacji neurologa, gdyż nie jest utożsamiana z depresją i nie jest jej objawem.

Co zrobić w przypadku, kiedy rodzina nie wspiera chorego, wręcz ma do niego pretensje. Czy rozwiązaniem może być wspólna wizyta u psychoterapeuty?

Agresja jest wynikiem bezradności. Bliscy często chcieliby pomóc osobie chorej. Jeżeli jest tak negatywna relacja, to z pewnością wynika ona z poczucia bezradności, chęci pomocy, ale też z braku zasobów, braku pomysłu na to, w jaki sposób pomóc osobie chorej. Wspólna terapia systemowa rodziny byłaby wskazana, natomiast psychoterapia w Polsce jest bardzo kosztowna. Jest niewielu specjalistów psychoterapeutów, którzy pracują w ramach NFZ. Dlatego rozmowa na ten temat w rodzinie jest niezwykle potrzebna, a bliska obecność rodziny jest aż i tylko tym, czego tak naprawdę potrzebuje osoba chora.

Pytania do reumatologa, dr hab. n. med. Mariusza Wudarskiego:

Czy znane są przyczyny RZS?

Nie, przyczyna RZS jest niejasna. Przyjmuje się, że jeżeli występuje skłonność genetyczna, a do tego dołączy się również bliżej nieokreślony czynnik zewnętrzny, którym może być infekcja, palenie tytoniu lub niektóre urazy, wówczas w sprzyjających warunkach u pacjenta może pojawić się RZS, ale nie jesteśmy w stanie tego przewidzieć.

Czy palenie tytoniu ma wpływ na przebieg choroby?

Palenie papierosów jest bardzo ważnym czynnikiem ryzyka dla chorych na RZS, ma wpływ zarówno na sam przebieg choroby (pogarsza przebieg choroby) jak również ma wpływ na skuteczność prowadzonego leczenia, ponieważ zmniejsza skuteczność stosowanych leków, ale szczególną uwagę należy zwrócić na sercowo naczyniowe powikłania RZS. Sam RZS jest dużym czynnikiem ryzyka rozwoju takich chorób jak zawał serca, niedokrwienie serca, nerek, zatem jak do tego dołożymy jeszcze palenie papierosów to szansa, że te powikłania wystąpią jest bardzo duża.

Czy przy RZS występują jakieś choroby towarzyszące, na co pacjenci winni zwrócić uwagę i czy mogą się przed powikłaniami RZS uchronić?

RZS samo w sobie może prowadzić do wielu powikłań. Do najczęstszych, które współistnieją i na które RZS ma wpływ należy zaliczyć osteoporozę, powikłania sercowo-naczyniowe, szybszy rozwój zmian zwyrodnieniowych w stawach, zespół Sjögrena – która jako druga choroba autoimmunologiczna znacznie częściej występuje u chorych na RZS.

Jak mogę walczyć z bólem? Jakimi sposobami mogę zwalczyć ból? 

Są różne przyczyny bólu, nie zawsze jest nią samo RZS. Często zdarza się, że dochodzi do wtórnych zmian zwyrodnieniowych, które mogą go powodować. RZS może być skutecznie leczone, natomiast pacjent może skarżyć się na ból, którego przyczyną jest coś zgoła innego. Z racji tego, że przyczyn bólu może być bardzo dużo, należy zgłosić się z tym do lekarza prowadzącego. Bywa, że np. staw dotknięty chorobą jest na tyle zniszczony, że nie ma innej możliwości jak wstawienie endoprotezy, co jest leczeniem radykalnym, ale skutecznym.

Co wpływa na powodzenie terapii? 

Zasadniczym elementem jest współpraca pacjenta z reumatologiem. Część pacjentów jest leczona całe życie. Zatem współpraca ta musi być ścisła, a najważniejszą rzeczą z medycznego punktu widzenia jest fakt, że pacjent musi być agresywnie leczony. Jeszcze 15 lat temu mówiło się w reumatologii o tzw. piramidzie terapeutycznej, czyli najpierw podawano leki łagodniej działające, a potem stopniowo były włączane leki coraz silniejsze. Obecnie strategia leczenia jest odwrotna. Na początku tej choroby pacjent jest maksymalnie agresywnie leczony, po to, by opanować chorobę w fazie, kiedy nie doszło jeszcze do trwałego uszkodzenia stawów i nie rozwinęły się powikłania narządowe.

Jak często można usuwać guzki reumatoidalne z rąk czy nóg? 

Guzki reumatoidalne dzielimy na takie, które można tolerować i takie, które przeszkadzają pacjentowi i wówczas należy rozważyć ich usunięcie. Jeśli zostają usunięte i mimo tego odrastają to coś jest nie tak. Być może pacjent nie jest wystarczająco agresywnie leczony. Powstawanie guzków jest objawem aktywnej choroby, więc w tym przypadku należy zweryfikować leczenie, bo samo usuwanie objawu nic nie da.

Czy guzki reumatoidalne na płucach mogą zmienić się w guzki nowotworowe? 

Nie ma takiej możliwości by guzek reumatoidalny przekształcił się w guzek nowotworowy. Może natomiast występować problem diagnostyczny, czy guzek, który został wykryty u pacjenta jest guzkiem reumatoidalnym, czy też ma inne pochodzenie. Tego typu guzek ujawniony w trakcie badania rentgenowskiego klatki piersiowej musi zostać szczegółowo poddany diagnostyce i jeśli okaże się, że istotnie jest guzek reumatoidalny, należy go jedynie obserwować. Tego typu zmiany mogą samoistnie ustępować w wyniku prawidłowego leczenia, ale mogą również nawracać.

Czy zawsze w RZS występuje czynnik reumatoidalny? Jeśli nie występuje czynnik reumatoidalny, a występują takie objawy jak przy RZS, to jaką chorobę reumatoidalną można podejrzewać?

Obecność czynnika reumatoidalnego nie jest konieczna do rozpoznania RZS. Po 65 r.ż. w badaniach u części osób występuje czynnik reumatoidalny, co w żaden sposób nie świadczy o chorobie. Jest również wiele stanów chorobowych, które mogą powodować, że czynnik reumatoidalny jest stwierdzany, a jest to zupełnie inna jednostka chorobowa niż RZS. Tak się może dziać w przebiegu tocznia rumieniowatego, tak się dzieje w zespole Sjögrena i w innych jednostkach chorobowych. Dlatego do samej obecności czynnika reumatoidalnego nie należy przywiązywać aż tak dużej wagi, natomiast to oczywiście wymaga wyjaśnienia. Należy również pamiętać, że brak czynnika reumatoidalnego absolutnie nie wyklucza rozpoznania RZS.

Chcę założyć rodzinę. Czy RZS wpływa na płodność? 

Dobrze leczony i kontrolowany RZS nie wpływa na płodność. Należy jednak pamiętać o pewnych obostrzeniach, które będą obowiązywały. Jakkolwiek by to dziwnie nie zabrzmiało, termin ciąży musi być uzgodniony z prowadzącym reumatologiem. Pacjentka chorująca na RZS powinna zajść w ciążę w momencie remisji choroby, by można było w miarę bezpiecznie przeprowadzić ją przez okres ciąży. Duża część leków, które stosujemy przy RZS nie może być stosowana w ciąży. Zwykle jest tak, że u ciężarnej pacjentki dochodzi do złagodzenia objawów RZS, ale zdarzają się sytuacje zupełnie odwrotne. Kiedy objawy łagodnieją, możemy pacjentkę mniej agresywnie leczyć, zatem część leków można odstawić. Istnieje również grupa leków, których nie wolno stosować w momencie kiedy pacjentka próbuje zajść w ciążę. Należy je odpowiednio wcześniej odstawić, dlatego tak ważna jest konsultacja z lekarzem prowadzącym. W przypadku pacjentek chorych na RZS przypadkowa ciąża i dotychczasowa terapia może być groźna zarówna dla pacjentki jak i dla płodu.

Jaka aktywność fizyczna jest dozwolona, jaką można podejmować i czy można korzystać z siłowni będąc chorym na RZS czy jest to raczej niewskazane? 

Aktywność fizyczna powinna być uzależniona od aktywności choroby, od stanu wytrenowania oraz od stopnia w jakim zostały uszkodzone stawy. Wyznacznikiem co wolno, a czego nie, jest ból. Jeśli podczas wykonywania aktywności odczuwamy ból, oznacza to, że ten rodzaj aktywności jest niewłaściwy. Na pewno najbezpieczniejsze są ćwiczenia w wodzie, ponieważ jest to forma ruchu w odciążeniu. Stawy nie są aż tak obciążone, a i zimna woda wbrew obiegowej opinii w żaden sposób nie pogorszy przebiegu choroby. Jeśli chodzi o ćwiczenia na siłowni, najwłaściwszą drogą byłoby ustalenie z trenerem zakresu ćwiczeń, które można wykonywać. Zdecydowanie odradzałbym ćwiczenia, które mogą prowadzić do przeciążenia stawów. Jeżeli ćwiczymy z ciężarkami, należy robić to w pozycji leżącej, przy odciążeniu stawów, jeżeli odczuwamy ból, to nie kontynuujemy ćwiczeń. Na pewno nie należy tego robić w przypadku aktywnego zapalenia stawów, bo to wywoła natychmiastowe pogorszenie.

 Jestem ciągle zmęczona, czy mogę coś zrobić, by lepiej wypocząć w nocy i mieć więcej siły i energii wciągu dnia?

Zmęczenie jest bardzo częstym objawem występującym przy RZS i często jest to bardzo dokuczliwe dla pacjenta. Zmęczenie może wynikać z samej aktywności choroby, dlatego należy zasygnalizować je lekarzowi, który oceni – na podstawie określonych czynników – jego skuteczność.  Rozważyć należy również medyczne przyczyny zmęczenia, np. współistniejącą niedoczynność tarczycy. Są też inne jednostki chorobowe, które mogą powodować zmęczenie – np. niedokrwistość. Należałoby ocenić aktywność choroby, wykonać badania dodatkowe, ale należy pamiętać, że zmęczenie może być także wywołane stanem depresyjnym. W takim przypadku zalecałbym rozmowę z psychologiem.

Jak walczyć z bólem? 

Do walki z bólem przeznaczony jest cały wachlarz środków, zaczynających się od leków przeciwbólowych poprzez różne rodzaje fizykoterapii.  Najważniejsze jest ustalenie przyczyny bólu. Sam ból może być spowodowany wieloma czynnikami. Również depresja może objawiać się stanem bólowym. Mowa tu o tzw. maskach depresji. Depresja jest bowiem stanem bardzo często towarzyszącym RZS. Reasumując, należy ocenić, czy choroba jest prawidłowo leczona, czy pacjent nie wymaga leczenia rehabilitacyjnego, fizykoterapii albo leczenia lekami przeciwdepresyjnymi i ostatecznie rozważyć leczenie lekami przeciwbólowymi. Na rynku występuje bardzo wiele grup leków przeciwbólowych, które czasem należy stosować przewlekle, kiedy nie ma innej możliwości.

Jakie kryteria muszę spełnić, by zastosowano u mnie leczenie biologiczne? 

Podstawowym kryterium do stosowania leków biologicznych jest spełnienie warunku aktywności choroby. Jeśli pacjent jest leczony dwoma lekami modyfikującymi przebieg choroby (tzw. klasycznymi, min. cztery miesiące każdym) i wskaźnik DAS 28 utrzymuje się na poziomie 5,1, to są to wskazania do leczenia biologicznego, pod warunkiem, że nie ma innych przeciwwskazań. Jest to sytuacja, którą należy w szczegółowy sposób omówić ze swoim reumatologiem. Leki biologiczne mają swoje wskazania i przeciwwskazania. Jeżeli pacjent wyrazi chęć na leczenie biologiczne, to decyzja co do tej metody terapii musi być szczegółowo przeanalizowana przez reumatologa. Dostępność tego typu leczenia jest dość powszechna.

Dlaczego od razu nie stosuje się terapii biologicznej?

Przyjmuje się, że w początkach przebiegu choroby powinniśmy wypróbować klasyczne leki modyfikujące jej przebieg. Jeżeli one w odpowiedni sposób nie opanują choroby, to można zastosować leczenie biologiczne. Zasady kwalifikacji do terapii biologicznej opisane są tutaj: http://www.rzsporozmawiajmy.pl/leczenie-biologiczne/kiedy-i-u-kogo.