Optymalna dieta w RZS

2017-04-19 22:09:48

Co jakiś czas media obiega informacja na temat cudownych diet, które mają jakoby moc leczenia. Jedną z chorób, w leczeniu których dużą nadzieję pokłada się w różnego typu modyfikacjach żywieniowych, jest również RZS. Czy rzeczywiście dieta może wpływać na rozwój i leczyć RZS?

Pomimo iż zaburzenia występujące w RZS są dość dobrze poznane, wciąż u części pacjentów leczenie nie jest w pełni skuteczne. Z tego m.in. powodu duża część pacjentów poszukuje alternatywnych metod leczenia, wśród których popularne są różnego typu diety. Niestety, nie ma wystarczających dowodów naukowych, które potwierdzałyby, iż za rozwój RZS odpowiadają czynniki związane z żywieniem. Nie oznacza to jednak, że dieta jest bez znaczenia. Oczywiste są choćby zalety wynikające ze zmniejszenia masy ciała, wpływające na ograniczenie obciążenia stawów. Część pacjentów może również odnosić korzyści z pewnych zmian w jadłospisie, nie wolno jednak zapominać, że podstawą terapii RZS jest leczenie pod opieką lekarza.

Mięso na celowniku

Czerwone mięso jest źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, wykazujących działanie prozapalne. Stan zapalny zwiększa natomiast ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, które u chorych z RZS występują częściej niż u osób zdrowych. ICzęść badań wskazuje, że wprowadzenie diety wegetariańskiej lub wegańskiej przynosiło poprawę dolegliwości u części stosujących ją pacjentów (1). Argumentem na rzecz ograniczenia w diecie mięsa (szczególnie wędlin) może być też wpisanie go przez Światową Organizację Zdrowia na listę produktów zwiększających ryzyko raka jelita grubego, trzustki i prostaty. Nie należy jednak zapominać, iż nieprawidłowo skomponowana dieta wegetariańska może prowadzić do niedoborów pokarmowych, a jednocześnie nie każdy z nas jest skłonny do tak diametralnych zmian.

Głodówki

Niektórzy autorzy badań wskazują na wpływ głodówki na zmniejszenie objawów RZS (2). Krótki okres głodzenia wykazuje bowiem działanie przeciwzapalne. Jednak lepiej nie podejmować tego typu wyzwań, gdyż ich działanie ograniczone jest do czasu stosowania reżimu dietetycznego. Problemem jest także fakt, iż przewlekły proces zapalny obecny w RZS przyczynia się do wyniszczenia, czyli powolnej utraty białka i zapasów energetycznych z organizmu. Dodatkowo stosowanie głodówek może przyspieszyć rozwój tego stanu, który niestety wiąże się z większą śmiertelnością.

Antyoksydanty

Nie może umknąć naszej uwadze fakt, że u osób z RZS częściej występują zaburzenia lipidowe oraz istnieje wysokie ryzyko rozwoju miażdżycy. Prawdopodobnie jest to spowodowane obecnością przewlekłego stanu zapalnego (3). Dlatego też prawidłowo zbilansowana dieta powinna być dobrym źródłem antyoksydantów, tj.: witamin A, C, E, cynku i selenu. W diecie można również uwzględnić przyprawy o działaniu antyoksydacyjnym, tj. imbir czy kurkumę.

Tłuszcz tłuszczowi nierówny

W kwestii diety w RZS wskazuje się jednak przede wszystkim na ważną rolę nienasyconych kwasów tłuszczowych n-3 oraz niski stosunek kwasów tłuszczowych n-6/n-3 w diecie – zarówno w kontekście łagodzenia objawów choroby, jak i działania zmniejszającego ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Tymczasem dieta większości z nas jest bogatym źródłem kwasów tłuszczowych nasyconych oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych n-6, które wykazują działanie prozapalne. Produkty będące dobrym źródłem kwasów tłuszczowych n-3, wpływające na zmniejszenie stanu zapalnego, tj. oliwa z oliwek, olej lniany, a przede wszystkim ryby, są przez nas często pomijane. W typowym zachodnim jadłospisie wspomniany stosunek kwasów tłuszczowych n-6/n-3 wynosi około 16/1, co sprzyja rozwojowi miażdżycy, nowotworów, chorób o podłożu zapalnym i autoimmunologicznym. Natomiast wysoki poziom kwasów n-3 oraz niski poziom kwasów n-6 wykazuje działanie protekcyjne na rozwój powyższych schorzeń oraz immunosupresyjne. W badaniach suplementacja diety pacjentów z RZS kwasami n-3 (3 g/d) wraz z przyjmowaniem 9,7 g oliwy z oliwek (około 1 łyżki) na dobę zmniejszała ból i poprawiała sprawność (4). Prawidłowy stosunek powyższych kwasów tłuszczowych powinien wynosić około 2/1, co wskazuje jednoznacznie, że sama suplementacja diety tranem lub kwasami tłuszczowymi n-3 nie jest działaniem wystarczającym. W jadłospisie należy ograniczyć tłuszcze n-6, które znajdują się przede wszystkim w: oleju słonecznikowym, oleju z pestek winogron, oleju sezamowym, arachidowym oraz palmowym, a także tłuszcze zwierzęce.

Alergie

Do zaostrzenia objawów RZS mogą prowadzić produkty wywołujące alergie, gdyż wpływają one na powstanie stanu zapalnego. Nie jest to problem marginalny, gdyż na alergie cierpi od 5% do 30% pacjentów z RZS. Dlatego część osób może odnieść korzyści z eliminacji produktów, które wywołują u nich nadwrażliwość. Do produktów najczęściej wywołujących alergie zalicza się: jajka, produkty mleczne, ryby, orzechy i owoce cytrusowe. Należy jednak zaznaczyć, iż dowody wskazujące na skuteczność diety eliminującej te składniki są bardzo niskiej jakości. Dlatego nie należy od razu eliminować wszystkich podejrzanych produktów z diety, gdyż mogłoby to doprowadzić do niedoborów. Można natomiast przeprowadzić 2-3-tygodniową dietę eliminującą dany produkt, aby sprawdzić, czy jego ponowne zastosowanie spowoduje zaostrzenie lub powrót dolegliwości.

Aminy biogenne

Na zaostrzenie objawów choroby mogą wpływać również wazoaktywne aminy, takie jak histamina i serotonina. Stąd niektórzy pacjenci odczuwają nasilenie objawów po zjedzeniu produktów, takich jak: mięso, szczególnie wieprzowina, ryby morskie i skorupiaki, szpinak, pomidory, wina, czekolady, sery, truskawki, jagody czy nawet kawa i herbata. Owoce cytrusowe zawierające oktopaminę i fenylefrynę także mogą nasilać symptomy choroby. Również w tym przypadku brak jest badań, które jednoznacznie wskazywałyby na konieczność ich ograniczania. Wobec braku jednoznacznych dowodów, wykazujących korzyści z wykluczenia niektórych produktów w RZS, pozostaje nam skupienie się na szczególnych, indywidualnych potrzebach związanych z chorobą podstawową oraz chorobami współistniejącymi, takimi jak alergia. Niezwykle ważne jest, aby dieta pozwalała na utrzymanie prawidłowej masy ciała i nie prowadziła do niedoborów żywieniowych. Nie można również zapominać o odpowiedniej zawartości kwasów tłuszczowych w diecie.

Katarzyna Mućka, dietetyk

Piśmiennictwo:

  1. Sköldstam L., Brudin L., Hagfors L., Johansson G., Weight reduction is not a major reason for improvement in rheumatoid arthritis from lacto-vegetarian, vegan or Mediterranean diets, Nutr J., 2005; 4: 15.
  2. Iwashige K., Koudak K., Kouda M. i wsp., Calorie restricted diet and urinary pentosidine in patients with rheumatoid arthiritis, [w:] J Physiol Anthropol Appl Human Sci.,2004 Jan; 23(1): 19-24.
  3. Lazaros G., Tousoulis D., Rheumatoid Arthritis and Atherosclerosis: Could Common Pathogenesis Translate into Common Therapies?, Hellenic J Cardiol, 2015; 56: 414-417.
  4. Berbert A.A., Kondo C.R., Almendra C.l., Supplementation of fish oil and olive oil in patients with rheumatoid arthritis, Nutrition, 2005, 21(2): 131-136.